Faláranme deste libro coma
unha obra un tanto dura respecto ao contido, pero que adoita gustar a
xente que, coma min, somos apaixonados da poesía, aínda que estea
escrita en prosa. E dende logo cumpriu con todas as miñas
expectativas, devoreino nunha soa tarde.
Na súa superficie o libro
trata das vivencias dunha rapaza. Comeza presentándonos a
protagonista, unha escritora bastante nova que padece neurose e que
se atopa nun bloqueo creativo, perdendo o tempo diante do ordenador,
tentando que as verbas saian dela dalgunha maneira. A medida que o
libro avanza observamos como esta nos vai introducindo no seu propio
relato autobiográfico, no que nos conduce por diferentes pasaxes e
experiencias da súa vida, na súa maioría situacións algo amargas
e difíciles. Ademais, cabe destacar a importancia que adquiren as
personaxes e a descrición de imaxes e sucesos, sobre todo neste tipo
de novelas nas que a historia non se rexe por un formato cronolóxico,
nin pola clásica orde de presentación-nó-desenlace, senón que se
busca afondar na psicoloxía da protagonista e darnos a coñecer
aspectos dela durante o transcurso da obra. O libro contén unha
estrutura complexa por ese mesmo motivo, polo que a principal
constante deste son as personaxes.
Respecto á protagonista,
ocorre un fenómeno que, ao meu parecer, é moi curioso. Berta Dávila
consegue traspasar os límites da ficción, sacar a protagonista
fóra do libro. Ao tratarse dunha novela autobiográfica que unha
escritora ficticia está creando como forma de facer fronte a ese
parón creativo, desdobra esta personaxe en dúas, por unha banda a
escritora que narra as súas vivencias no libro e por outra a suposta
personalidade externa á novela, insinuando ao lector que a
protagonista existe, escribiu estas páxinas, viviu realmente os
sucesos que está a narrar. Achega a sensación de que autor e
narrador son a mesma persoa, dentro dun mesmo marco de ficción
controlado pola escritora real, Berta Dávila. Ademais creo que é
importante destacar que, malia que durante toda a obra imos coñecendo
pinceladas da mente da protagonista, nunca se menciona o seu nome,
restándolle importancia a aspectos tan triviais coma un simple nome
e introducindo máis referencias cara a súa personalidade. Supoño
tamén que o que a autora pretende expresar con isto é que as persoas
non somos unhas cantas letras nun DNI, somos historias, matices e
recordos.
Por outra parte, é interesante
como a autora trata as personaxes secundarias. O que máis
importancia adquire é o seu tío Carlos co cal a protagonista sente
unha gran conexión, xa que este tamén padeceu neurose, aínda que
con episodios máis severos que ao final o conducen á morte. O
falecemento desta personaxe menciónase no primeiro capítulo e nos
últimos e dalgunha maneira achega un sentido de unidade ou unha
estrutura circular. Outra personaxe que tamén destaca pola súa
importancia é a súa mellor amiga Natalia coa que comparte moitas
experiencias ao longo da súa vida e da que coñecemos trazos da súa
personalidade, como a súa afección aos crebacabezas ou que adoita
fuxir das cousas que lle magoan. Esta tamén falece a causa dun tumor
na cabeza, cara ao final da obra. Por último outra das personaxes
que é importante sinalar na análise da obra é a súa avoa Úrsula,
da cal só sabemos que tiña depresión e tamén falece. Decátome de
que os personaxes que máis importancia teñen no desenvolvemento da novela
son aquelas que xa non están, desta forma a protagonista quere
preservalos mediante as palabras, “escribir unha novela sobre
mortos” como lle di o seu tío Carlos.
O resto das personaxes son
meramente simbólicas, non se menciona o seu nome e apenas lemos un
bosquexo da súa personalidade. Por unha parte fala dos seus pais, da
súa parella a cal simplemente menciona para poñer en contexto unha
serie de imaxes que describe nalgún capítulo; e o seu fillo, o que
ten máis importancia xa que ela sufrira un aborto o cal é o
detonante dunha serie de episodios neuróticos que sofre despois.
Para ela criar a un rapaz tras ter un aborto supón deixar atrás un
trauma, pechar unha ferida.
Cada capítulo trata dun
episodio diferente da vida da protagonista, incluso moitas veces
mestúranse elementos ou recordos do presente con outros do pasado,
absorbéndonos completamente na lectura.
Atopándose no presente, alude
a recordos que ten co seu pai, a súa familia, o seu tío Carlos, ou
a súa mellor amiga Natalia conformando unha visión confusa do tempo
e do espazo. A autora rompe completamente coa orde cronolóxica
sumíndonos nunha sucesión continuada de prolepses e analepses,
pontes entre os seus recordos que nos debuxan unha idea da
complexidade da súa mente.
Respecto ao espazo, é
itinerante e cambiante. Principalmente a historia desenvolvese en
Galicia, e tamén aparece a cidade de Lisboa varias veces. O espazo
só cobra importancia cando funciona como engadido á descrición
psicolóxica.
Sobre o estilo cabe
destacar que se trata dunha novela breve, pero que inclúe unha
linguaxe moi poética e emprega metáforas continuamente. Por
exemplo, unha comparación moi recorrente é a que se establece entre
as persoas e os números primos ou perfectos, ademais de que inclúe
diversos termos matemáticos nun contexto poético xa que o seu tío
Carlos era un apaixonado desta disciplina.
Por último, a propósito
do tema, a novela trata principalmente das enfermidades mentais, en
concreto busca introducirnos na mente dunha persoa que padece
neurose, a cal caracterízase por unha sensación inexplicable de
angustia, sentimentos intensos de culpabilidade ou inferioridade, e
comportamentos compulsivos; entre moitos outros síntomas. Esta
enfermidade mental, como case todas, ten diferentes graos e tipos
como vese reflectido na propia novela. A familia da protagonista
representa, por un lado o mundo das doenzas mentais en si mesmo e por
outro o estigma que hai ante estas. As personaxes de Carlos e Úrsula
representan a neurose no seu máximo grao e a depresión,
respectivamente. Desta forma a escritora plasma diferentes tipos de
particularidades neurolóxicas. Por outra parte os seus pais ou
outros familiares que menciona superficialmente representan o tabú e
o rexeitamento cara estas, xa que intentan facer como que descoñecen
a realidade de enfermos mentais destes tres personaxes e camuflan as
súas idas ao psiquiatra con eufemismos.
Porén, a autora decide non
revelar a enfermidade da protagonista ata a metade da obra, aínda
que si a insinúa ou suxire. Desta maneira, ao mesmo tempo que mantén
a intriga consegue que a nosa visión da personaxe principal non se
vexa mermada ou modificada ao saber da súa neurose, xa que
habitualmente tendemos a xulgar aos enfermos mentais, poñerlle o
nome da súa enfermidade e non ver que son persoas máis aló das
súas doenzas, entender que malia que a súa enfermidade é un
compoñente da súa personalidade, a súa forma de ser e actuar non
depende soamente dela.
Na miña opinión, esta é
unha novela que paga a pena ler. A maneira tan particular na que está
escrita é como se estiveses lendo poesía en prosa e ao mesmo tempo
condúceche polo universo mental dunha persoa cunha forma moi
singular de percibir a realidade e os seus propios recordos, ao marxe
da súa neurose. É unha novela curta, pero eu creo que a súa
brevidade axústase perfectamente aos seus contidos e ao seu uso da
linguaxe.
Berta Dávila demostra nesta
lectura a súa madurez e o seu dominio da lírica, incluso nunha
novela. Trátase dunha muller que aos seus 33 anos xa acadou varios
premios, en concreto dous por esta novela. Ademais cultivou tanto
novela como poesía. Sen dúbida augúrolle unha gran proxección a
nivel nacional!
Berta Dávila invítanos a
subirnos con ela ao carrusel, a mergullarnos nos recordos difusos
desta embriagadora escritora, a dar voltas e voltas na súa memoria,
perdendo a noción do tempo, do espazo e da cordura.
